Suriye Selçuklu Devleti (Suriye Selçukluları)

Suriye ve havalisinde Sultan Melikşah’ın kardeşi Tutuş tarafındankurulan bir Selçuklu hânedânı. Suriye Fatihi Emir Atsız’ın, Kahireyakınlarında, Fatımîler karşısında mağlûbiyeti sırasında öldüğüzannedilince, Sultan Melikşah, Suriye’yi kardeşi Tutuş’a verdi (1077).Fakat Atsız’ın, Sultan Melikşah’a hayatta olduğunu bildirmesi üzerine,Tutuş’a Halep bölgesine gitmesi emredildi. Bir süre sonra Fatımîler,Şam’ı kuşatınca, Atsız, Melik Tutuş’u yardıma çağırdı. Atsız’ın ölmesiüzerine Tutuş, daha önce hakim olduğu Suriye şehirlerini ele geçirdi(1079). Sonra Kudüs’ü aldı. Büyük Selçuklu Devleti'ne bağlı olarak,başşehri Şam olmak üzere, Suriye Selçuklu Devletini kurdu.

Busırada Antakya’yı fetheden Anadolu fatihi Süleyman Şah, Suriyehakimiyetini ele geçirmek istedi. Bu maksatla Halep’i ele geçirmek içinhareket etti (1085). Halep Valisi İbn-i Huteytî, Tutuş’tan yardımistedi. Melik Tutuş, yanında Artuk Bey olduğu halde, harekete geçti.İki hânedan üyesi Halep civarında Ayn Seylem mevkiinde karşılaştılar.Yapılan muharebede Süleyman Şah, hayatını kaybetti (1086). Tutuş,Halep’i ele geçirdiyse de, iç kaleyi alamadı. Suriye’deki hadiselerüzerine Melikşah, bölgeye sefer düzenledi. Tutuş, Şam’a çekildi.

SultanMelikşah’ın Suriye’den ayrılmasından sonra Tutuş, harekete geçip, 1090senesinde Humus’u ele geçirdi.Trablusşam muhasarası başarısızlıklaneticelendi. Melikşah’ın vefatı üzerine Sultan Berkyaruk’la saltanatmücadelesine girişen tutuş, Rey yakınlarında yaptığı savaştakomutanlarının karşı tarafa geçmesi sebebiyle mağlup oldu. Genç yaştahayatını kaybetti (1095). Melik Tutuş’un ölümünden sonra oğullarındanRıdvan Halep’te, Dukak ise Dımaşk’ta saltanatını ilan etti. BöyleceSuriye Selçuklu Devleti, Halep ve Dımaşk Melikliği olmak üzere iki kolaayrıldı.

Halep Selçuklu Melikliği:

Rıdvan, HalepMelikliğini kurduktan sonra topraklarını genişletmek üzere, veziriCenâhüddevle ile birlikte, Suruç üzerine yürüdü. Fakat, ArtukoğluSökmen’in başarılı müdafaası karşısında kuşatmayı kaldırarak, Ermeniasıllı Toros’un idaresinde bulunan Urfa’yı zaptetti (1096). Şehrinidaresini Antalya valisi Yağıbasan’a vererek Halep’e döndü. MelikRıdvan, Dımaşk’ı da alarak, babasının hakim olduğu topraklara sahipolmak istiyordu. Bunun için Artukoğlu Sökmen Beyden yardım istedi. Birsüre sonra Rıdvan, Sökmen’in kuvvetlerinin de katıldığı ordusuyla,Dımaşk’ı muhasara etti. Ancak iki kardeş arasındaki mücadele Fatımîlereyaradı. Fatımîler büyük bir ordu ile gelerek, Kudüs’ü zaptettiler(Ağustos 1096). Melik Rıdvan ise, Kınnesrin’de Dukak’ın kuvvetlerinibozguna uğrattı. Bu savaş neticesinde Dukak, Rıdvan’ın üstünlüğünütanımak mecburiyetinde kaldı.

Diğer taraftan Haçlılar, 1098senesinde Antakya’yı ele geçirdiler. Hakimiyet sahalarını genişletmeyeçalışan Antakya hakimi Bohemond, Halep’e bağlı bazı kaleleri elegeçirdi. Rıdvan, Haçlıların ele geçirdiği Kella Kalesini geri almayaçalıştıysa da, mağlup oldu. Çok geçmeden Haçlılar, Halep’i kuşatmahazırlıklarına başladılar. Fakat Malatya Emîri Danişmend kumandasındakibir Müslüman ordusu tarafından sıkıştırılınca, geri çekildiler.

1104senesinde Sökmen Bey ve Emir Çökürmüş idaresindeki Türk kuvvetleri Urfave Antakya Haçlılarını Harran’da mağlup etti. Bunun üzerine MelikRıdvan harekete geçerek, Halep civarında Haçlıların elinde bulunanbirçok yeri aldı. Böylece, bir süre için Haçlı tehlikesinden uzak kaldı.

1107’de,Melik Rıdvan’ın, Antakya bölgesine kadar seferler düzenlemesi üzerine,Antakya Prensi Tancerd harekete geçerek Esârib ve Zerdâna kalelerinizaptetti. Bölgeye karşı yağma akınları düzenledi. Melik Rıdvan, budurum karşısında Tancerd ile ağır şartlarda bir anlaşma imzaladı. Birsüre sonra Rıdvan, Haçlılara karşı Büyük Selçuklu Sultanı MuhammedTapar’dan yardım istedi. Sultan Muhammed Tapar’ın yardım çağrısınabirçok emir uydu ve Mevdûd’un komutasındaki Selçuklu ordusu,Tell-Başir’i kuşattı. Fakat bu, başarısızlıkla neticelendi. Rıdvan,Halep’e Haçlı baskısının artması karşısında Büyük Selçuklu ordusununHalep’e gelmesini istedi. Emir Mevdûd, bu isteği yerine getirmek içinHalep önlerine geldiyse de, askerin halka kötü davranması, Rıdvan’ınşehir kapılarını kapamasına yol açtı ve Selçuklu ordusu, Halep'tenayrılmak mecburiyetinde kaldı.

Melik Rıdvan’ın 1113’tevefatından sonra yerine on altı yaşındaki oğlu Alp Arslan el-Ahrasgeçti. Fakat idare tamamıyla atabegi Hadim Lü’lü’ün elindeydi. Budönemde Halep'teki Bâtınîlerden şikâyetlerin artması üzerine, SultanMuhammed Tapar, bir elçi göndererek Bâtınîlere karşı hareketegeçilmesini istedi. Alp Arslan, bu isteğe uyarak bir kısım Bâtınîreîsini öldürdü. Bâtınîleri sevmeyen Halep halkı da bu harekâta iştiraketti. Bâtınîlerin sağ kalanları Suriye’nin çeşitli şehirlerine veHaçlılara sığındılar. Alp Arslan’ın melikliği kısa sürdü. Yakınlarınıntavsiyesi üzerine yardım için Tuğtegin’e müracaat etti ve Dımaşk’adostça bir ziyaret yaptı. Tuğtegin, bu müracaatı müspet karşıladı. Budurum karşısında Atabeg Lü’lü, Alp Arslan’ın davranışlarından veTuğtegin’in istekleri doğrultusunda hareket edeceğinden korkarak 1114senesinde Alp Arslan’ı öldürttü.

Hadım Lü’lü, Alp Arslan’ınyerine Rıdvan’ın altı yaşındaki oğlu Sultanşah’ı geçirdi. Böylece birsüre için devletin gerçek idarecisi durumuna geldi. Fakat, kudretli birmelikin yokluğu ve ordusunun küçük çapta olması, Halep Melikliğini,sadece bu şehri müdafaa durumunda bıraktı. Lü’lü’ün ise 1117’deöldürülmesinden sonra, Artuklu İlgâzi 1118’de Halep’i ele geçirdi veSultanşah’ı hapsetti. Böylece, Halep Melikliği sona erdi.

Dımaşk (Şam) Selçuklu Melikliği:

Tutuş’unölümünden sonra, oğlu Dukak, Suriye Selçuklularının Dımaşk şubesinikurmuştu. Tutuş’un emrinde bulunan Emîr Tuğtegin, Sultan Berkyaruk’uneline esir düşmüş, sonra serbest bırakılmıştı. Tuğtegin, Dımaşk’agelerek Dukak’ın hizmetine girdi ve ordu kumandanlığına getirildi.Ayrıca, Dukak’ın annesiyle evlendi ve Savtigin’i ortadan kaldırarak,melikliğin idaresini ele aldı. Dukak, Dımaşk’ı ele geçirmek isteyenağabeyi, Halep Meliki Rıdvan ile yaptığı mücadelede mağlup olunca, onunhakimiyetini kabul etti.

Melik Dukak, bundan sonra Haçlılarlamücadele etti. Fakat Haçlı kumandanı Raymond’la yaptığı Trablusönündeki savaşı kaybetti (1102). Daha sonra Cenâhüddevle, Rahbe’yizaptetmek için sefer düzenlediyse de, buranın, Melik Dukak tarafındanele geçirildiğini öğrenince, bölgeden ayrıldı. Cenâhüddevle, Dukak’ın1104 yılında ölümünden sonra, Atabeg Tuğtegin, önce onun bir yaşındakioğlu Tutuş adına hutbe okuttu. Daha sonra Dukak’ın on iki yaşındakikardeşi Ertaş’ı tahta geçirdi. Fakat, Tuğtegin’den korkan Ertaş,Dımaşk’tan kaçtı (1104). Böylece, Suriye Selçuklularının Dımaşk kolusona erdi ve yerine Tuğtegin ailesi, yani Böriler Hânedânı kuruldu.

Suriye Selçuklu Hükümdarları / Tahta Geçişleri

Tâcüddevle Tutuş / 1079
Rıdvan (Halep'te) / 1095-1113
Dukak (Şam’da) / 1095-1104
Alp Arslan el-Ahras (Halep'te) / 1113
Sultanşâh (Halep'te) / 1114-1117